De Babylonische spraakverwarring
door Marike van Roon
Ook als je nog nooit de Bijbel hebt gelezen, heb je waarschijnlijk wel eens gehoord van de toren van Babel. Veel mensen kennen de prachtige schilderijen van de toren door Pieter Brueghel I (goto hierboven), nu in de musea van Wenen en Rotterdam. Maar de toren komt ook voor in onze taal, met begrippen als Babylonische spraakverwarring (niemand begrijpt elkaar meer), en een toren van Babel bouwen (een groot karwei oppakken dat je niet kan afmaken).
Het bijbelse verhaal
Na de zondvloed, waaraan alleen de familie van Noach ontsnapte, gaf God hem de opdracht de hele wereld te bevolken. Zijn kinderen gehoorzaamden, maar zijn achterkleinzoon Nimrod niet. Die streefde naar meer macht en om dat voor elkaar te krijgen, moest hij zijn volk bijeenhouden. Hij gaf hen opdracht om een gigantische toren te bouwen die tot de hemel moest reiken en waarmee ze beroemd konden worden. Deze bakstenen toren werd gebouwd buiten de stad Babylon, in het dal van Eufraat en Tigris.
Maar God was het daar niet mee eens. Toen Hij zag dat de toren goed vorderde, besloot Hij in te grijpen. Tot die tijd sprak iedereen dezelfde taal, maar nu liet Hij de mensen verschillende talen spreken. Ze konden elkaar niet meer verstaan en daarom niet meer samenwerken. De bouw van de toren stopte en de mensen trokken naar alle windstreken en deden uiteindelijk toch wat God Noach had bevolen: ze gingen de hele wereld bevolken.
Kunst als boodschap
Na 1500 werden er in de Nederlanden enorm veel torens van Babel geschilderd en in prent gebracht. Dat was niet voor niets. Men wilde er iets mee zeggen: de bouw van de toren had geleid tot taalverwarring, ruzies en volksverhuizingen. De opdrachtgever van de bouw was daar schuldig aan geweest. Met een afbeelding van de toren van Babel kon je kritiek leveren op mensen of groepen uit je eigen tijd, die net zo hoogmoedig waren als koning Nimrod en zorgden voor een nieuwe taalverwarring, met bijkomende ellende.
Zo werd en wórdt de toren van Babel nog steeds gebruikt om commentaar te leveren op de maatschappij, tot chaos leidende plannen van leiders en een wereld waarin we elkaar niet meer verstaan.
Multireligieus en hedendaags
Voor bovenstaande tekst zijn uitsluitend Joodse, Klassieke en Christelijke bronnen gebruikt. Verhalen over de toren van Babel komen echter ook voor in andere landen en culturen, zoals in China, India en Indonesië, hoewel ze niet altijd letterlijk hetzelfde vertellen. Ook de Islam kent een vergelijkbaar verhaal waarin de Farao een toren bouwt om de God van Mozes te trotseren.
De getoonde kunstwerken zijn alle West-Europees en dateren uit de 16e en 17e eeuw, maar de toren van Babel bleef ook daarna een bron van inspiratie vormen, inclusief voor hedendaagse kunstenaars.
Aanleiding voor deze historie is de Open Call Toren van Babel, georganiseerd door Stedelijk Museum Breda en Bijbels Museum.
Meer weten?
